Sprawozdanie PANA z monitorowania rynku usług świadczonych przez biegłych rewidentów i firmy audytorskie za 2022 rok
Rada Polskiej Agencji Nadzoru Audytowego podjęła na LVI posiedzeniu 22 sierpnia 2023 r. uchwałę nr 35/I/2023 w sprawie przyjęcia Sprawozdania z monitorowania rynku usług świadczonych przez biegłych rewidentów i firmy audytorskie za 2022 rok.
Sprawozdanie sporządzono w związku z realizacją zadań PANA obejmujących monitorowanie rynku w zakresie usług świadczonych przez biegłych rewidentów i firmy audytorskie. Dotychczas przygotowane zostały trzy sprawozdania z monitorowania krajowego rynku usług świadczonych przez biegłych rewidentów i firmy audytorskie oraz działalności komitetów audytu (sporządzane co trzy lata): w 2016, 2019 i 2022 roku (odpowiednio za 2015, 2018 i 2021 rok).
Dotychczasowa praktyka potwierdza, że sprawozdania z monitorowania rynku stanowią cenne źródło informacji o rynku usług świadczonych przez biegłych rewidentów i firmy audytorskie, a ich publikacja spotyka się z pozytywnym odzewem szeregu interesariuszy. Biorąc pod uwagę przydatność tego typu opracowania, Agencja postanowiła przygotować dla celów krajowych dodatkowy raport z monitorowania rynku obejmujący 2022 rok.
Sprawozdanie opiera się na metodyce i wskaźnikach wypracowanych wspólnie z innymi europejskimi organami nadzoru w ramach KEONA, dzięki czemu dane są porównywalne na poziomie UE i w razie potrzeby możliwe do zagregowania przez Komisję Europejską.
Przedstawione w sprawozdaniu dane nie dotyczą wyłącznie badań ustawowych sprawozdań finansowych jednostek zainteresowania publicznego (dalej ,,JZP’’), lecz pokazują rynek w szerszym zakresie usług świadczonych przez biegłych rewidentów i firmy audytorskie.
W dokumencie zaprezentowane są tzw. kluczowe wskaźniki monitorowania rynku i jest on podzielony na dwie główne części:
- wskaźniki w zakresie rozmiaru, struktury i koncentracji rynku i
- wskaźniki w zakresie ryzyk związanych z jakością badań sprawozdań finansowych.
Główne wnioski ze sprawozdania
W zakresie rynku biegłych rewidentów i firm audytorskich, w tym pod względem jego koncentracji, sprawozdanie wskazuje, że:
- w Polsce na koniec 2022 roku było 5,1 tys. biegłych rewidentów, ale zawód wykonuje około połowa z nich, tj. 2,7 tys. osób. Na rynku działa blisko 1,3 tys. firm audytorskich, w tym jedna firma audytorska z kraju członkowskiego UE – z Republiki Czeskiej;
- analizując kształtowanie się liczby biegłych rewidentów jak i liczby firm audytorskich na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się trendy spadkowe. W odniesieniu do biegłych rewidentów należy podkreślić, że podobny trend występuje od wielu lat na całym świecie. Agencja monitoruje uważnie sytuację w tym obszarze, ale na chwilę obecną nie widać negatywnego wpływu tego zjawiska na jakość usług świadczonych przez firmy audytorskie. W przypadku firm audytorskich (badających sprawozdania finansowe zarówno JZP jak i nie-JZP), znaczna część skreśleń wynika z zakończenia przez nie działalności. Natomiast przyczyną pewnej części spadku liczby firm audytorskich są konsolidacje działalności z innymi firmami audytorskimi, co Agencja postrzega jako zjawisko pozytywne, często przynoszące synergię i dające biegłym rewidentom dodatkowe wsparcie;
- ze względu na różne reżimy regulacyjne, na rynku możemy wyróżnić firmy audytorskie przeprowadzające badania ustawowe sprawozdań finansowych jednostek zainteresowania publicznego (obok świadczenia usług jednostkom nie-JZP) oraz te, które nie świadczą usług badań ustawowych na rzecz jednostek posiadających status JZP. W 2022 r. tylko 58 z blisko 1,3 tysiąca wszystkich firm audytorskich w Polsce przeprowadzało badania ustawowe na rzecz JZP. Firmy te wraz z sieciami, których są członkami, posiadały blisko 73% udziału w przychodach z tytułu badań ustawowych, przy czym suma przychodów z tytułu badań ustawowych wyniosła 891 mln zł;
- na rynku badań ustawowych sprawozdań finansowych JZP, ogólnie i gdy spojrzy się na poszczególne segmenty JZP, dominuje tzw. „wielka czwórka” firm audytorskich (w porządku alfabetycznym są to: Deloitte, EY, KPMG, PwC). Firmy należące do tych czterech sieci łącznie osiągnęły 62% przychodów z badań ustawowych na rzecz JZP osiągniętych w Polsce w 2022 roku (nieznacznie więcej, niż w roku poprzednim). Jednocześnie należy zauważyć, że osobno żadna z tych sieci nie posiada na rynku badań ustawowych pozycji dominującej rozumianej jako przekraczającej 40% rynku badań sprawozdań finansowych JZP;
- analiza skupiająca się na najważniejszych sektorach JZP, tj. spółkach giełdowych, bankach, zakładach ubezpieczeń i pozostałych (tzw. „krajowych JZP”) pokazuje w szczególności, że dwa sektory są zdominowane przez kilka firm audytorskich. Dotyczy to zakładów ubezpieczeń i reasekuracji oraz banków spółdzielczych. Koncentracja ta na przestrzeni ostatnich lat utrzymała się, mimo mechanizmu obowiązkowej rotacji sieci firm przeprowadzających badania ustawowe JZP wprowadzonego Rozporządzeniem nr 537/2014 i Ustawą o biegłych rewidentach;
- na rynku badań ustawowych sprawozdań finansowych jednostek nie będących JZP zauważalne jest nieznaczne zmniejszenie liczby badań sprawozdań finansowych wykonywanych przez firmy należące do „wielkiej czwórki”;
- w Polsce, podobnie jak w większości krajów UE, na żadne podmioty nie nałożono ustawowego obowiązku przeprowadzania badań wspólnych, tj. angażowania do badania jednego sprawozdania finansowego więcej niż jednej firmy audytorskiej. Mimo istnienia w ustawie uregulowań dopuszczających takie rozwiązanie, zjawisko to, choć występuje, to nie jest częste.
W zakresie ryzyk dla jakości badań sprawozdań finansowych sprawozdanie wskazuje, że:
- w Polsce firmy audytorskie podlegają m.in. planowym kontrolom w zakresie świadczonych usług rewizji finansowej. Od początku istnienia Agencja realizuje kontrole w firmach audytorskich badających JZP i nie-JZP. Informacje dotyczące najczęściej występujących nieprawidłowości ujawnionych w trakcie kontroli są przedmiotem opracowań dostępnych na stronie internetowej Agencji;
- przeprowadzane przez Agencję analizy wykazują stopniowe zmniejszanie się liczby firm audytorskich, na rzecz których biegli rewidenci wykonują powyżej 50 usług w ciągu roku. Agencja uznaje to za zjawisko pozytywne, jako że wskazuje ono na lepsze zrozumienie konieczności poświęcenia wystarczającego czasu na badanie przez biegłych rewidentów i firmy audytorskie oraz jest przynajmniej w części efektem prowadzonych przez nią działań nadzorczych.
Sprawozdanie z monitorowania rynku usług świadczonych przez biegłych rewidentów i firmy audytorskie jest wyrazem bieżącego monitorowania rynku przez Agencję, a wyniki pracy w tym obszarze są również przedmiotem licznych publikacji dostępnych na stronie internetowej Agencji.
Link do sprawozdania [ENG]
