Komunikaty

Sporządzenie tego sprawozdania (dalej zwanego też ,,raportem’’) jest obowiązkiem Agencji, uregulowanym w Rozporządzeniu UE nr 537/2014 w sprawie szczegółowych wymogów dotyczących ustawowych badań sprawozdań finansowych jednostek interesu publicznego. Właściwe organy w państwach członkowskich UE powinny sporządzać, przynajmniej co trzy lata, sprawozdanie z monitorowania rynku i przedkładać je do KEONA, EUNGiPW, EUNB, EUNUiPPE i Komisji Europejskiej.

Praktyką przyjętą w Unii Europejskiej jest, aby sprawozdania takie powstawały raz na trzy lata i zawierały dane za rok poprzedzający. Od czasu ustanowienia tego obowiązku, przygotowane zostały dwa sprawozdania z monitorowania krajowego rynku usług świadczonych przez biegłych rewidentów i firmy audytorskie oraz działalności komitetów audytu: w 2016 i w 2019 roku (odpowiednio za 2015 oraz 2018 rok). Zostały one sporządzone przez Komisję Nadzoru Audytowego (poprzedniczkę Agencji). Opublikowany dokument jest więc trzecią edycją tego sprawozdania.

Sprawozdanie opiera się na metodyce i wskaźnikach wypracowanych wspólnie z innymi europejskimi organami nadzoru w ramach KEONA, dzięki czemu dane są porównywalne i możliwe do zagregowania przez Komisję Europejską na poziomie UE.

Przedstawione w sprawozdaniu dane te dotyczą nie tylko badań ustawowych sprawozdań finansowych jednostek zainteresowania publicznego (dalej ,,JZP’’), ale pokazują rynek w szerszym zakresie usług świadczonych przez biegłych rewidentów i firmy audytorskie. Przy ich analizie należy pamiętać, że na pełną ocenę sytuacji na rynku w 2021 wpływ mogą mieć również wyniki nieujętych w sprawozdaniu oraz niezakończonych do dnia jego publikacji postępowań administracyjnych i dyscyplinarnych.

W dokumencie zaprezentowane są tzw. kluczowe wskaźniki monitorowania rynku i jest on podzielony na trzy główne części:

• wskaźniki w zakresie rozmiaru, struktury i koncentracji rynku,
• wskaźniki w zakresie ryzyk związanych z jakością badań sprawozdań finansowych,
• wskaźniki w zakresie działalności komitetów audytu.

Dane dotyczące działalności komitetów audytu zostały zebrane, opracowane i zagregowane przez Komisję Nadzoru Finansowego (dalej ,,KNF’’), która nadzoruje działalność jednostek zainteresowania publicznego.

Od czasu publikacji poprzedniego sprawozdania z monitorowania rynku dokonane zostały zmiany w zakresie metodyki i sposobu ustalania niektórych wskaźników, co może utrudniać porównanie ze sprawozdaniami za wcześniejsze okresy. Tam, gdzie to było możliwe zostały umieszczone dodatkowe dane porównawcze oraz uzupełniające objaśnienia.

Główne wnioski ze sprawozdania

W zakresie rynku biegłych rewidentów i firm audytorskich, w tym pod względem jego koncentracji, raport wskazuje, że:

• w Polsce na koniec 2021 roku było 5,2 tys. biegłych rewidentów, ale ten zawód wykonuje około połowa z nich, tj. 2,7 tys. Na rynku działa blisko 1,4 tys. firm audytorskich;
• obserwując kształtowanie się liczby biegłych rewidentów na przestrzeni ostatnich lat zaobserwować można trend spadkowy. Łączna liczba biegłych rewidentów na koniec 2021 roku w porównaniu do końca roku 2018 zmniejszyła się o 823 osoby, tj. o 14% w ciągu 3 lat, a w porównaniu do końca 2012 roku, czyli w ciągu 9 lat, spadek ten wyniósł 1 866 osób, tj. 26%. W ostatnich latach przyczyną największej liczby skreśleń z rejestru było skreślenie na własny wniosek biegłego rewidenta (w 2021 roku przyczyna ta odpowiadała za 86% prawomocnych skreśleń). W chwili obecnej nie wydaje się, aby spadek łącznej liczby biegłych rewidentów przełożył się negatywnie na dostępność usług świadczonych przez firmy audytorskie. Wiązać to można m.in. z coraz większym wykorzystaniem zautomatyzowanych narzędzi i technik wspomagających badanie oraz zwiększonym udziałem ekspertów i innych osób wchodzących w skład zespołów kierowanych przez biegłych rewidentów (szczególnie jest to widoczne w dużych sieciowych firmach audytorskich);
• ze względu na różne reżimy regulacyjne na rynku można wyróżnić firmy audytorskie przeprowadzające badania ustawowe sprawozdań finansowych jednostek zainteresowania publicznego (obok świadczenia usług jednostkom nie-JZP) oraz te, które nie świadczą usług badań ustawowych na rzecz jednostek posiadających status JZP. W 2021 r. tylko 67 z blisko 1,4 tysiąca wszystkich firm audytorskich w Polsce przeprowadzało badania ustawowe na rzecz JZP. Firmy te wraz z sieciami, których są członkami, posiadały blisko 75% udziału w przychodach z tytułu badań ustawowych (w tym: 100% z badań JZP i 71% badań nie-JZP), gdzie suma przychodów z tego tytułu wyniosła 774 mln zł;
• na rynku badań ustawowych sprawozdań finansowych JZP, ogólnie i gdy spojrzy się na poszczególne segmenty JZP, dominuje tzw. ,,wielka czwórka” sieci audytorskich (w porządku alfabetycznym są to: Deloitte, EY, KPMG, PwC). Te cztery sieci łącznie osiągnęły 61% przychodów z badań ustawowych na rzecz JZP osiągniętych w Polsce w 2021 r. Przy czym należy zauważyć, że osobno żadna z sieci ,,wielkiej czwórki’’ nie posiada na rynku badań ustawowych pozycji dominującej rozumianej jako przekraczającej 40% rynku;
• analiza skupiająca się na najważniejszych sektorach JZP, tj. spółkach giełdowych, bankach, zakładach ubezpieczeń i pozostałych JZP pokazuje w szczególności, że dwa sektory są zdominowane przez nieliczne firmy audytorskie. Dotyczy to zakładów ubezpieczeń i reasekuracji oraz banków spółdzielczych. Koncentracja ta na przestrzeni ostatnich lat nie zmniejszyła się mimo mechanizmu obowiązkowej rotacji sieci firm przeprowadzających badania ustawowe JZP wprowadzonego Rozporządzeniem nr 537/2014 i Ustawą o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (dalej ,,ustawa’’);
• podobnie, jak w większości krajów UE, w Polsce na żadne podmioty nie nałożono ustawowego obowiązku przeprowadzania badań wspólnych, tj. angażowania więcej niż jednej firmy audytorskiej do badania sprawozdania finansowego. Mimo istnienia w ustawie uregulowań dopuszczających takie badania, zjawisko to występuje, choć nie jest częste.

W zakresie ryzyk dla jakości badań sprawozdań finansowych raport wskazuje, że w Polsce firmy audytorskie podlegają m.in. planowym kontrolom w zakresie świadczonych usług rewizji finansowej. Agencja przeprowadziła dwa pierwsze cykle kontroli planowych w firmach audytorskich badających JZP i nie-JZP, ale na obecnym etapie jest za wcześnie, aby wypowiadać się o istotności stwierdzonych nieprawidłowości i ich wpływie na cały rynek audytu w Polsce. Jednakże, na podstawie ustaleń kontroli planowych przeprowadzonych w firmach audytorskich badających JZP można stwierdzić, że choć w około jednej piątej skontrolowanych firm ogólna jakość systemu kontroli wewnętrznej wskazywała na pewne słabości, nie miały one jednak charakteru systemowego.

W zakresie działalności komitetów audytu sprawozdanie wskazuje, że:

• w Polsce działalność komitetów audytu jest monitorowana przez KNF, która m.in. w oparciu o kwestionariusz wspólny dla wszystkich państw członkowskich UE, przeprowadziła badanie ankietowe wśród wybranej grupy komitetów audytu (50 respondentów);
• dane pochodzące od wybranej grupy komitetów audytu pozwalają przy uogólnieniu i przy zachowaniu marginesu możliwych wyjątków wnioskować, że co do zasady JZP i działające w nich komitety audytu dostosowały się do wymogów prawa w zakresie powołania, składu i zadań komitetów audytu. Na podstawie udzielonych informacji komitety audytu wydają się odpowiednio realizować powierzone im zadania.

Mimo, że sprawozdanie z monitorowania rynku usług świadczonych przez biegłych rewidentów i firmy audytorskie oraz działalności komitetów audytu według metodologii opracowanej przez KEONA sporządzane jest co 3 lata, Agencja na bieżąco monitoruje ww. rynek. Wyniki pracy w tym obszarze są również przedmiotem licznych publikacji dostępnych na stronie internetowej Agencji.

Link do sprawozdania