Badanie ujawnień w sprawozdaniach finansowych banków w kontekście skutków orzeczeń TSUE z 15 czerwca 2023 r.
W związku z niedawnymi orzeczeniami Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej: TSUE) z 15 czerwca 2023 r. o sygn. C-520/21 oraz C-287/22 PANA zwraca uwagę biegłych rewidentów oraz firm audytorskich na konieczność zachowania szczególnej staranności przy analizie ujawnień dot. konsumenckich kredytów hipotecznych denominowanych w walutach obcych lub indeksowanych w tych walutach (dalej: konsumenckie kredyty walutowe) i odzwierciedlenia skutków tych orzeczeń w sprawozdaniach finansowych banków.
Wyrok TSUE z 15 czerwca 2023 r. (sygn. C-520/21)
TSUE wskazał, że w przypadku uznania umowy konsumenckiego kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, przepisy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich:
– nie stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą konsument ma prawo żądać od instytucji kredytowej rekompensaty wykraczającej poza zwrot miesięcznych rat i kosztów zapłaconych z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty, pod warunkiem poszanowania celów dyrektywy 93/13 i zasady proporcjonalności, oraz
– stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.
TSUE wyraźnie odrzucił zatem możliwość domagania się przez banki wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu, jako niezgodną z prawem UE. TSUE nie zajął analogicznego stanowiska w stosunku do roszczeń kredytobiorców i wskazał, że ewentualne roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie przez banki ze środków wpłaconych im przez kredytobiorców powinny rozstrzygać sądy krajowe a prawo unijne nie stoi na przeszkodzie artykułowaniu takich roszczeń.
Wyrok TSUE z 15 czerwca 2023 r. (sygn. C-287/22)
TSUE uznał, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich stoją na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym sąd krajowy może oddalić złożony przez konsumenta wniosek o zastosowanie środków tymczasowych mających na celu zawieszenie, w oczekiwaniu na ostateczne rozstrzygnięcie w przedmiocie unieważnienia zawartej przez tego konsumenta umowy kredytu ze względu na to, że owa umowa kredytu zawiera nieuczciwe warunki, spłaty rat miesięcznych należnych na podstawie wspomnianej umowy kredytu, w sytuacji gdy zastosowanie takich środków tymczasowych jest konieczne dla zapewnienia pełnej skuteczności tego orzeczenia.
Powyższe oznacza, że sądy nie mogą odmówić zabezpieczenia roszczenia kredytobiorcy jeżeli „takie zabezpieczenie jest konieczne dla przyszłego orzeczenia”.
Z przeprowadzonej przez PANA analizy danych ujawnionych w sprawozdaniach finansowych 10 banków za lata 2020-2022 z największym udziałem w sumie kredytów mieszkaniowych i hipotecznych indeksowanych do waluty obcej lub denominowanych do CHF wynika, że udział tych kredytów w należnościach od klientów tych banków jest znaczący.
PANA zwraca uwagę, że z roku na rok rośnie w tych bankach całkowita wartość roszczeń zgłoszonych w związku z mieszkaniowymi kredytami udzielonymi w CHF, która nie jest w pełni pokryta odpisami na oczekiwane straty kredytowe oraz rezerwami na ryzyko prawne w odniesieniu do portfela takich kredytów.
W związku z tym, że kwestia poziomu odpisów z tytułu utraty wartości kredytów hipotecznych udzielonych klientom we frankach szwajcarskich oszacowana zgodnie z MSSF 9 jest kwestią istotną z punktu widzenia użytkowników sprawozdania finansowego banków, PANA zwraca uwagę firm audytorskich i biegłych rewidentów na konieczność sprawdzania kompletności i prawidłowości ujawnień w sprawozdaniach finansowych banków w tym zakresie.
Zgodnie z MSR 1:
- 29 „Każdą istotną klasę podobnych pozycji jednostka prezentuje odrębnie.”,
- 125 „Jednostka ujawnia informacje dotyczące głównych założeń dotyczących przyszłości oraz innych podstawowych przyczyn niepewności szacunków na koniec okresu sprawozdawczego, co do których istnieje znaczące ryzyko spowodowania istotnych korekt wartości bilansowej aktywów i zobowiązań w trakcie kolejnego roku obrotowego.
W przypadków takich aktywów i zobowiązań informacja dodatkowa powinna zawierać szczegóły dotyczące:
- ich rodzaju, oraz
- wartość bilansową na koniec okresu.”
W MSSF 7 wskazano:
- 7 „Jednostka ujawnia informacje, które pozwolą użytkownikom jej sprawozdania finansowego na ocenę wpływu instrumentów finansowych na sytuację finansową i wynik działalności tej jednostki.”,
- 31 „Jednostka ujawnia informacje, które umożliwiają użytkownikom jej sprawozdania finansowego ocenę charakteru i zakresu ryzyka związanego z instrumentami finansowymi, na które jednostka jest narażona na koniec okresu sprawozdawczego.”
PANA zwraca również uwagę na Założenia koncepcyjne sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych wg MSSF, w kontekście nieujawnienia w notach do sprawozdań finansowych niektórych banków informacji o wysokości odpisów z tytułu utraty wartości konsumenckich kredytów walutowych oraz ich wartości bilansowej brutto.
We wskazanych wyżej Założeniach koncepcyjnych w par. 2.6 – Przydatność informacji, zapisano, że „Istotne informacje finansowe mogą mieć wpływ na decyzje podejmowane przez użytkowników. Informacje mogą mieć wpływ na decyzję, nawet jeśli niektórzy użytkownicy zdecydują się z niej nie korzystać lub są już o niej świadomi z innych źródeł.” Natomiast w par. 2.11 – Istotność informacji, wskazano, że „Informacje są istotne, jeżeli można racjonalnie oczekiwać, że ich pominięcie, błędne przedstawienie lub zaciemnienie wpłynie na decyzje podejmowane przez głównych użytkowników sprawozdań finansowych ogólnego przeznaczenia (zob. pkt 1.5) na podstawie tych sprawozdań, które dostarczają informacji finansowych na temat konkretnej jednostki sprawozdawczej. Innymi słowy, istotność jest specyficznym dla jednostki aspektem istotności opartym na charakterze lub wielkości, lub obu tych elementach, których dotyczą informacje w kontekście sprawozdania finansowego pojedynczej jednostki.”
Według Założeń koncepcyjnych: „użytkownicy informacji powinni mieć możliwość porównania sprawozdań finansowych jednostki z różnych okresów w celu określenia trendów charakteryzujących jej sytuację finansową i wyniki działalności. Użytkownicy powinni mieć także możliwość porównania sprawozdań finansowych różnych jednostek, aby móc ocenić ich sytuację finansową, wyniki działalności i zmiany sytuacji finansowej w stosunku do innych jednostek.”
Podsumowanie
Przy badaniu sprawozdań finansowych banków należy uważnie podchodzić do kompletności i prawidłowości ujawnień w notach, w tym zwracać szczególną uwagę na ujawnianie przez banki wszystkich informacji mających istotne znaczenie dla użytkowników tych sprawozdań, związanych z konsumenckimi kredytami walutowymi, w tym szczególnie na ujawnianie dla takich kredytów: wartości bilansowej brutto, wartości odpisów na oczekiwane straty, wartości bilansowej netto oraz wartości utworzonych przez banki rezerw na ryzyko prawne w odniesieniu do portfela przedmiotowych kredytów i całkowitej wartości roszczeń wysuniętych z ich tytułu.
